روان شناسی

اضطراب امتحان; علل پيدايش و راه‏هاى درمان آن :

 روانشناس بالینی مرتضی عظیمی فرد

مقدمه:

وجود اضطراب در حد اعتدال‏ آميز آن، پاسخى سازش يافته تلقى مى‏ شود كه موضع‏ گيرى متفاوت انسان‏ها در برابر حوادث طبيعى و غير طبيعى را به دنبال دارد; اضطراب است كه ما را وامى‏دارد تا براى معاينه كلى به پزشك مراجعه كنيم، كتاب‏هايى را كه از كتابخانه به امانت گرفته‏ ايم بازگردانيم، اگر وعده ملاقاتى با كسى گذاشته‏ ايم، به موقع در سرقرار حاضر شويم، در يك جاده لغزنده با احتياط رانندگى كنيم و...

بنابراين وجود اندكى اضطراب مى‏تواند به عنوان يكى از مؤلفه‏ هاى شخصيت و در واقع بخشى از زندگى انسان، تاثير مثبتى بر فرآيند زندگى و تحول آن داشته باشد; زيرا اين فرصت را براى افراد فراهم مى‏ آورد تا مكانيزم‏هاى سازشى خود را در صورت مواجه شدن با منابع اضطراب‏ زا، گسترش دهند. ⁽¹⁾ اضطراب در پاره‏اى از مواقع مى‏ تواند، سازندگى و خلاقيت را در كودك يا نوجوان به وجود آورد و يا آن‏ها را تحريك كند تا به طور جدى با يك مسؤوليت مهم مانند آماده شدن براى امتحان يا پذيرفتن يك وظيفه اجتماعى، مواجه شوند. ⁽²⁾ طبيعى است كه اين نوع اضطراب نه تنها هيچ ضررى براى فرآيند رشد انسان ندارد، بلكه امرى سازنده و مفيد نيز هست. اما در مقابل يك نوع اضطراب مرضى (منفى) نيز وجود دارد كه عامل بسيارى از اختلالات شناختى و بدنى، ترس‏هاى غيرموجه و وحشت‏ زدگى‏ها به شمار مى‏ آيد و باعث مى‏شود انسان از بخش عمده‏ اى از امكاناتش محروم گردد. ⁽³⁾

در اين مقاله بر آن هستيم تا پيامدهاى حاصل از اضطراب امتحان و نيز راه ‏هاى درمان و يا كاهش آن را مورد بررسى قرار دهيم.

تعريف اضطراب امتحان

«اضطراب امتحان‏» اصطلاحى كلى است كه به نوعى اضطراب يا هراس اجتماعى ⁽⁴⁾ خاص اشاره دارد. اين نوع اضطراب، فرد را نسبت‏به توانايى‏ هايش دچار ترديد كرده و توان او را براى مقابله با موقعيت امتحان، كاهش مى ‏دهد. فردى كه دچار اضطراب امتحان شده است، مواد درسى را مى‏ داند، اما شدت اضطراب وى مانع از آن مى‏ شود كه معلومات خود را هنگام امتحان به ظهور برساند. معمولا بين نمرات اضطرابى و نمرات امتحانى، يك رابطه معكوس معنادارى وجود دارد; به اين شكل كه هر چه نمره اضطراب بالاتر باشد، نمره امتحان كمتر خواهد بود و هر چه نمره اضطراب پايين‏تر باشد، نمره امتحان بالاتر خواهد بود. ⁽⁵⁾ اين يك واقعيت است كه افزايش اضطراب با كاهش كارآمدى تحصيلى مرتبط است; زيرا اضطراب به طور موقت كنش‏ورى بهنجار (توانايى عقلى معمولى) فرد را دچار اختلال مى‏كند به طورى كه فرد مضطرب نمى‏تواند از توانايى‏هاى عقلى خود خوب استفاده كند; از اين روى يا مطالب امتحانى را خوب نمى‏تواند به حافظه بسپارد يا اين‏كه اگر از قبل همه مطالب را ياد گرفته باشد، هنگام امتحان به او فراموشى دست مى‏دهد و توان بازيابى مطالب آموخته شده را ندارد.